Çocuklarımızın gelişim özelliklerine uygun olarak, kişisel bakımını üstlenebilmesi için gerekli olan becerilere öz bakım becerileri denir. Öz bakım becerileri çocukların hayata hazırlanmasını, bağımsız olarak kendine yetebilmesini ve sosyal kabulünü arttırmaktadır.

Çocuklar doğdukları andan itibaren beslenme, giyinme ve korunmada anne-babalarına ya da bakıcılarına bağımlıdır. Gelişim dönemi özelliklerine uygun olarak zaman içinde öz bakım becerilerini edinip kendi başlarına yapabilir hale gelirler. Çocuğun becerileri kazanması iki biçimde olur; birincisi çocuğun yetişkinleri gözlemleyerek onları model almasıyla, diğeri de yetişkinlerin çocuğa destek vermesi sonucu gerçekleşir.

Tipik gelişim gösteren çocuklarda diş fırçalama becerisinin kazanılmasının 24-30. aylarda, arka dişlerin de çıkmasıyla birlikte başladığı görülmektedir.

Peki çocuklara diş fırçalama becerisi nasıl kazandırılabilir?

Öncelikle bu becerinin öğretimine başlamadan çocuğun yeterli düzeyde el-göz koordinasyonunun, nesne farkındalığının ve görsel dikkatinin, tükürme, taklit ya da model alma becerisinin, belirli bir alanda bekleme ve yönergeleri takip edebilme becerisinin olması ve becerinin öğretimi için gerekli durumlarda fiziksel müdahaleleri kabul edebiliyor olması gerekmektedir. Eğer çocuk bu becerilerden herhangi birini yeterli düzeyde yerine getiremiyorsa öncelikle o beceri desteklenmelidir. Buna ek olarak çocuğun diş fırçalamaya karşı bir tedirginliği mevcut ise çocuklar için üretilen oyuncak diş muayene setleriyle oyunlar oynanarak ya da diş fırçalamayla ilgili çocuk şarkıları dinletilerek endişelerini gidermesine yardımcı olunmalıdır.

İkinci olarak becerinin öğretimine başlamadan önce bu beceri mutlaka çocuğa göre basamaklandırılmalıdır. Diş fırçalama becerisinin kazandırılma şekli ve basamak sayısı çocuğun gelişim yaşına göre değişiklik gösterebilir.

Üçüncü aşamada ise artık öğretimini hedeflediğimiz basamaklar için uygun bir ortam ve materyal seçimi yapılmalıdır. Bu noktada ortam seçiminde diş fırçalama için kullanılan lavabo gibi doğal bir ortam seçilmesi daha uygun olacaktır. Materyal seçiminde ise çocuğun yaşı, bireysel farklılıkları ve ilgileri göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin küçük yaş grubundaki bir çocuk için sevdiği karakterleri barındıran yumuşak bir fırça ve tatlı macunlar seçilebilirken, büyük yaş grubundaki bir çocuk için bir yetişkin fırçası ve normal tadı olan macunlar seçilmelidir. Aynı şekilde çocuğun macunun dokusuna ya da fırçanın yapısına karşı bir hassasiyeti var ise bu hassasiyeti göz önünde bulunduracak şekilde materyaller seçilmesi önemlidir.

En son ve en önemli aşamalardan biri ise çocuğa uygun olan bir öğretim yöntemi seçebilmektir. Diş fırçalama gibi birçok öz bakım becerisi çocuğun basamakların görsellerini/videolarını sırayla izleyerek taklit etmesi, bir yetişkinin çocuğun kendisini görebileceği ve taklit edebileceği şekilde model olması ya da yetişkin çocuğun arkasında olacak şekilde fiziksel yardımla beceri basamaklarını çocuğa sırayla yaptırması şeklinde çalışılabilmektedir. Bu yöntemlerden çocuğa en uygun olanın seçilmesiyle birlikte öğretim aşamasında çocuğun motive edilmesi de oldukça önemlidir. Bu nedenle çocuğun süreç içerisindeki uygun davranışları mutlaka pekiştirilmeli ve becerinin gerçekleştirilmesinden hemen sonra ise çocuğun sevdiği faaliyetler yapılarak, çocuğun diş fırçalama davranışını olumlaması sağlanmalıdır.