GELİŞİM TESTLERİ
DENVER 2 Gelişimsel Tarama Envanteri
Testin Tanıtımı: Küçük çocuklarda varolan gelişimsel sorunları tespit etmek amacıyla geliştirilmiş bir ölçme aracıdır. Çocuğun yaşına uygun birtakım becerilerini değerlendirmek, gelişimsel olarak şüpheli durumları objektif olarak ölçmek ve risk altındaki çocukları izleyebilmek için 116 maddde ve 4 alt bölümden oluşan bir ölçektir.
Testin Türü: Gelişim testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 0-6 yaş arasındaki çocuklara uygulanan bir testtir.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Anne&baba ve çocukla birlikte uygulama yapılmaktadır.
Uygulama Şekli: Anne&babadan çocukla ilgili bazı bilgiler alınır ve uygulamaya geçilir. Test formunda yer alan maddelerden anneye yöneltilmesi gereken sorular anneye yöneltilir ve çocuğun yapması beklenen maddeler ise çocuğa yöneltilir.Testin verilişinde standart yönergeye uyulması gerekmektedir.
Uygulayıcının Niteliği ve Eğitimi: Üniversitelerin psikoloji, psikolojik danışmanlık ve rehberlik, çocuk gelişimi v.b gibi çeşitli bölümlerinden mezun olmuş meslek elemanları tarafından uygulanabilmektedir. test uygulayacak birey dikkatle eğitilmeli ve klinikte testi uygulamadan önce yeterlilik sınavını geçmelidir.
Denver II Gelişimsel Tarama Envanteri
Denver II, 0-6 yaş çocuklarının gelişimsel değerlendirilmesinde kullanılan bir tarama testidir. 1980 yılında Türk çocuklarına Ankara standardizasyonu Prof. Dr. Kalbiye Yalaz ve Prof. Dr. Shirley Epir (Hacettepe Tıp Fakültesi) tarafından yapılarak kullanıma sunulmuştur. Frankenburg ve Dodds tarafından 1990 yılında yeniden gözden geçirilerek özellikle dil alanında eklenen yeni maddeleri ve farklı puanlama sistemiyle geliştirilmiş, Denver II adı ile yayınlanmıştır.
Denver II 1996 yılında Yalaz ve Anlar’ın Ankara standardizasyonu ve eğitim programı yeniden ülke çapında kullanıma sunulmuştur.
DENVER II sağlıklı görünümdeki çocuklarda olası gelişimsel sorunları saptamak amacı ile kullanılır. Üç temel alanda değerlidir:
a) Sağlıklı gözüken çocukları olası sorunları yönünden taraması,
b) Gelişimsel gerilik olduğundan kuşkulanılan işlevleri nesnel şekilde saptama olanağı vermesi,
c) Riskli bebekleri (örneğin doğum öncesi sorunlar, düşük doğum ağırlıklı ya da erken doğmuş, çoğul gebelikler, ailede gelişimsel sorunu olanlar, yardımcı üreme teknikleri ile doğan bebekler v.b.) izlemede kullanılabilmesi.
Kapsadığı KİŞİSEL-SOSYAL, İNCE MOTOR, DİL ve KABA MOTOR alanlarda çocuğun kendi yaş grubundaki diğer çocuklarla karşılaştırılarak hangi yüzdelik diliminde olduğunu göstermesi açısından diğer birçok gelişimsel tarama testine göre daha kolay uygulanma özelliği taşımaktadır.
Denver II Testi sahada şu üç alanda kullanılmaktadır:
1- Klinik değerlendirme:
Herhangi bir belirti göstermeyen sağlıklı çocuklarda ya da bazı belirtilerinden kuşkulanılan 0-6 yaş grubu çocuklarda tarama testi olarak kullanılmalıdır. Testin belirli aralıklarla (örneğin yılda bir) uygulanması gereklidir. Ayrıca anne-babaya çocuk gelişimi konusunda bilgi ve öneri verebilmek için uygun bir ortam oluşturur.
2- Özel Eğitim:
Gelişimsel sorunu konusunda tanı almış ve özel eğitime başlatılan çocukların ilk değerlendirmeleri ve aralıklı olarak tekrarlanarak eğitim programının olumlu ya da olumsuz etkilerinin izlenmesine yardımcı olur.
3- Okul Öncesi Kurumları:
Okulöncesi eğitim kurumuna başlayan çocuğun beceri düzeyinin ve gelişiminin belirlenmesi ve olası bir sorunda doktora/hastaneye yönlendirme amaçlı kullanılabilir. Aileye bilgi vermek ve çocuğun eğitim programını oluşturmakta yararlı olur.
AGTE Ankara Gelişim Tarama Envanteri
0-6 yaş arasındaki çocukların gelişimsel açıdan değerlendirilebilmesi amacıyla uygulanan bir envanterdir. Çocuk ruh sağlığı alanında çalışan Psikologlar tarafından uygulanmaktadır.
Çocukların, 0-3 aydan başlayarak, 48-72 ay dilimine kadar aylık periyotlarla; dil gelişimi, zihinsel becerileri, küçük-kas gelişimi, büyük-kas gelişimi, sosyal gelişimi ve öz bakım becerileri tek tek incelenip gözlenerek puanlanır. Bu değerlendirme eğer mümkün ise anne-baba ve çocuğun bir arada olduğu bir ortamda yapılır.
Uygulayıcı tarafından anne-babaya yöneltilen soruların yanı sıra çocuk da aynı zamanda gözlem altına alınmaktadır. Adım adım çocuğun sahip olduğu her beceri değerlendirmeye alınmaktadır.
Örneğin; çocuğun her iki elini kullanarak bardak kullanabilmesinden; adresini bilme becerisine kadar, daha önce sözü edilen Dil – Bilişsel, Küçük Kas, Büyük Kas, Sosyal – Öz Bakım beceri alanlarındaki gelişiminin, takvim yaşına uygun olup olmadığı puanlanmakta ve değerlendirme raporu halinde Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı’na verilmektedir.
Ankara gelişim tarama envanteri (AGTE), bebek ve çocukların gelişimi ile ilgili derinlemesine ve sistemli bilgi sağlayan bir değerlendirme aracıdır.
Çevre koşullarının bebek ve çocukların bilişsel ve sosyal gelişimlerini etkileyebileceği göz önüne alınarak envanterin gelişimsel gecikme riski taşıyabilecek alt sosyo-ekonomik düzey çocuklarına uygun olarak geliştirilmesine dikkat edilmiştir.
AGTE, 0-6 yaş bebek ve çocukların şu andaki gelişimini ve becerilerini annelerden alınan bilgiler doğrultusunda değerlendirmektedir.
Bu şekilde uygulama, annelere gelişim açısından önemli davranışları daha iyi gözleyebilme ve çocukları daha iyi tanıyabilme olanağı sağlamaktadır.
Bu envanter, anneler dışında babalar, bakıcılar ve öğretmenler tarafından da yanıtlanabilir.
Ancak, okul veya kurumlarda uygulandığında bilgi veren kişinin çocukla olan ilişkisinin niteliğinin bilinmesi önemlidir.
Envanter, gelişimsel gecikme ve düzensizlik gösterme açısından risk altında olduğu düşünülen bebek ve çocukların erken dönemde tanınması ve gerekli önlemlerin alınabilmesine de olanak sağlar.
Envanter “Evet, Hayır, Bilmiyorum” şeklinde yanıtlanan 154 maddeden oluşmuştur.
Sorular gelişimin farklı, ancak birbiriyle ilişkili alanlarını (Dil-Bilişsel, İnce Motor, Kaba-Motor, Sosyal Beceri-Özbakım) temsil edebilecek biçimde düzenlenmiştir.
GEÇDA Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı
GEÇDA, 0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır.
Geniş bir örneklem grubundan elde edilen sonuçlara dayalı olarak Türk çocuklarının gelişimsel özelliklerini yansıtması, çocuğun gelişimini tüm gelişim alanlarında ayrıntılı olarak değerlendirebilecek sayıda madde içermesi, çocuğu oyun ortamında gözlemlemeye dayanması, uygulama ve değerlendirmesinin kolaylığı, standart bir uygulamaya ve materyal setine sahip olması aracın üstünlükleridir.
GEÇDA, Psikomotor (73 madde), Bilişsel (60 madde), Dil (60 madde), Sosyal-Duygusal Gelişim (56 madde) olmak üzere dört alt test ve 249 maddeden oluşmaktadır. Özbakım becerilerine ilişkin maddeler ise sosyal-duygusal gelişim alt testinde yer almaktadır.
GEÇDA’nın yaş aralıklarının belirlenmesinde, gelişim dönemlerine göre gelişim hızlarının farklılaşması dikkate alınarak yirmi bir alt yaş aralığı kullanılmıştır.
1–12 aylar arası birer aylık,
13–24 aylar arası üçer aylık,
25–36 aylar arası altışar aylık,
37–72 aylar arası ise on ikişer aylık periyotlar halinde düzenlenmiştir.
GEÇDA standart bir Materyal Seti, El Kitabı, GEÇDA Formu ve Bilgi Formu kullanılarak uygulanmaktadır.
Araç ilk on beş gününü doldurmuş olan bebeklerden başlayarak yetmiş ikinci ayın sonuna kadar olan tüm çocuklara uygulanmaktadır. Özel gereksinimli çocukları daha ileri değerlendirmelere sevk etmek için de kullanılabilir.
GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır?
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında,
Hastanelerin Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümlerinde,
Ana-Çocuk Sağlığı Merkezlerinde,
Özel Eğitim Merkezlerinde
Rehberlik Araştırma Merkezlerinde
Çeşitli kurum ve kuruluşların Gelişim Takip Birimlerinde kullanılabilir.
MARMARA İlköğretime Hazır Oluş Testi
Yrd. Doç. Dr. Özgül POLAT tarafından geliştirilmiş olan MARMARA İLKÖĞRETİME HAZIR OLUŞ ÖLÇEĞİ ülkemizin standartlarına göre geliştirilmiş TEK okul olgunluğu testidir.
METROPOLİTAN Okul Olgunluğu Testi
Çocukların okula, okulun gerektirdiği kurallara ve öğrenmeye hazır olup olmadığını saptamak amacıyla yapılan bir testtir. Okula hazırlanırken olması gereken fizyolojik, çevresel ve zihinsel faktörleri değerlendirmekte kullanılır.
Metropolitan Okul Olgunluğu Testi; Kelime Anlama, Cümleler, Genel Bilgi, Eşleştirme, Sayılar, Kopya Etme gibi 6 alt test ve toplam 100 maddeden oluşur.
Testin sonucunda, çocuğunuzun okul için gereken olgunluğa ne ölçüde hazır olduğu ve düzeyiyle ilgili sağlıklı veriler elde edilir.
Metropolitan Okul Olgunluğu Testi okula gidecek çocukların psikolojik olarak okula hazır olup olmadıklarını ölçer.
Çadem psikolojide uzman psikologlarca Metropolitan Okul Olgunluğu Testi yapılır.
Hildreth ve arkadaşları tarafından hazırlanan Metropolitan Okul Olgunluğu Testi, Oktay (1980) tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır. Oktay (1980) 44 ilkokul çocuğuna Metropolitan Okul Olgunluğu Testi ile Metropolitan Başarı Testini uygulamış ve iki test arasındaki korelasyonun .34 ile .53 arasında olduğunu bulmuştur.
Metropolitan okul olgunluğu testi, okula yeni başlayan birinci sınıf çocuklarının yönergeleri anlamaya hazırlıklı olmalarını sağlayacak olan özellikleri ve başarılarını ölçmek üzere hazırlanmıştır. Her alt test uzman kişi tarafından sözlü olarak verilen yönergeye göre çocuğun işaretleyeceği ve kopya edeceği resimlerden meydana gelmiştir (Oktay 1983). Bu testin hem grup hem de bireysel olarak uygulaması mümkündür. Beş-altı yaş arası çocuklara uygulanan bu testin süresi yaklaşık 24 dakikadır. Test soru formu ve kayıt formundan oluşmaktadır. Uygulayıcının verdiği yönergeler doğrultusunda çocuğun testi yanıtlaması istenir (Wifred 1993).
Çocukları anaokulun sonunda veya birinci sınıfın başlangıcında değerlendirmek için hazırlanan ve on altı sayfadan oluşan bu test, altı ayrı alt testten oluşmaktadır. Bu testler şu şekilde sıralanmaktadır:
Kelime anlama (15 madde) : Bu test dilin anlaşılması ve kavranmasını belirlemeye yönelik bir testtir. Çocuktan, her sırada dört resim içinden söylenileni seçmesi istenmektedir.
Cümleler (14 madde) : Bu testte çocuktan kendisine anlatılan cümleyi anlaması ve gördüğü resimle bunu birleştirmesi gibi karmaşık bir işlem beklenilmektedir.
Genel Bilgiler (14 madde) : Sosyokültürel faktörün etkisinin fazla olduğu alt testlerden biri olan genel bilgi alt testinde söz konusu olan resimler, çocukların günlük hayatta her zaman karşılaşabileceği görme ve elleme olanağına sahip olduğu nesnelere aittir. Çocuktan gösterilen resimle tanıdığı nesne arasında ilişki kurması ve nesneyi isimlendirmesi istenilmektedir.
Eşleştirme (19 madde) : Okuma yazmanın öğrenilmesinde önemli bir yer tutan eşleştirme, metropolitan okul olgunluğu testinin en önemli bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Benzerliklerin tanınmasını içine alır. Her madde de hayvanların, eşyaların, sayıların, harflerin, kelimelerin dört ayrı resmi sıralanmıştır. Sıranın ortasında çerçeve içine alınmış resmin aynısının çocuktan bulması ve çerçeve içine alması istenir. Genellikle bu testte şekilleri doğru olarak işaretleyemeyen ve ters işaretleyen çocuklarda okuma ve yazmada problemlerin görüldüğü belirtilmektedir.
Sayılar (24 madde) : Bu test sayı bilgisini ölçmektedir. Bu alt testte sayılar ve seriler hakkında belirli bir eğitimden geçmemiş olan okul öncesi çocuklarda o zamana kadar kazanılmış olan sayı kavramını dolayısıyla sayı olgunluğunu ölçmek amaçlanmaktadır.
Kopya etme (10 madde) : Çocuğun gördüğü şekli doğru olarak algılaması ve buna mekan içerisinde yer verme yeteneğini ölçen bir testtir. Yazının öğrenilmesinde kopya etme önemli bir yer tutmaktadır. Yazı yazmayı öğrenmede gerekli olan, görsel algı ve hareket kontrolünün bileşimini ölçmektedir. Gördüğünü doğru algılayamayan ya da algıladığını mekanda doğru şekilde yerleştiremeyen çocukların, daha sonraları, okuma yazmanın öğrenilmesinde zorluk çekmeleri araştırmacıların özellikle üzerinde durduğu konulardan biridir (Çataloluk 1994). Bu tür testlerin çocuklarda, fiziksel gelişmeyi belirlediği kadar, zihinsel olgunluğu da belirledikleri saptanmıştır. Çocuğun, çizme ve yazmada gösterdiği mekanda ters algılama eğilimi kopya etme alt testinde kendini gösterebilir.
Bütün bu alt testlerde her maddeye doğru verilen yanıt bir puan ile değerlendirilir. Puanların tümü testin toplam puanını oluşturur. Toplam puanın yüksekliği genel okul olgunluk düzeyinin yüksek olduğunu gösterir. Her alt testin kendine ait puanları da belirlenir.
ZEKA TESTLERİ
WISC-R Zeka Testi
Kurumumuzda WISC–R zeka testi uygulaması Türk Psikologlar Derneği sertifikalı uzman klinik psikologlar tarafından yapılmaktadır. WISC–R zeka testi ile çocuğunuzun zihinsel gelişimini bilimsel sonuçlarla takip edebileceksiniz. Zeka seviyesine uygun yönlendirme ve rehberlik yapabileceksiniz.
TEST HAKKINDA AYRINTILI BİLGİ
Testin Tanıtımı: Bireylerin zihinsel performanslarını belirlemek amacıyla uygulanan bireysel zeka testidir. Test, sözel ve performans olmak üzere iki bölümden, her bölüm de bir yedek, 5 ana test olmak üzere altı alt testten oluşmaktadır. Herhangi bir alt testin bozulması durumunda bozulan alt testin bulunduğu bölüme ait yedek test uygulanır. Test sonucunda bireye ait sözel, performans ve genel olmak üzere üç zeka bölümü elde edilir. Bazı alt testleri süreye dayalıdır.
Testin Türü: Yetenek (zeka) testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 6–16 yaş grubuna yönelik bir testtir.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Bireysel bir test olup bir oturumda bir kişiye uygulanır.
Uygulama Şekli: Her alt testin sorularını yönergeye uygun bir şekilde çocuğa yöneltilir ve çocuktan bu soruları yanıtlaması istenir.
Uygulayıcıların Niteliği ve Eğitimi: Ölçme aracını uygulayanlar psikolojik danışma ve rehberlik, eğitimde psikolojik hizmetler ve psikoloji lisans mezunu olmanın yanında bu ölçme aracıyla ilgili resmi ve özel kuruluşlar ile meslek örgütleri tarafından verilen eğitim yaşantısına katılarak sertifikaya sahip olmaları gerekmektedir.
WISC-R zeka testi 1939 da yetişkinler için hazırlanmıştır. Kısaca W-B (Wechsler-Bellevue) olarak adlandırılan bu ölçek 1955 yılında yenilenmiş ve adı WAIS (Wechsler Yetişkinler Zeka Ölçeği) olarak değiştirilmiştir. 1949 yılında David Wecshler (1896-1981) tarafından geliştirilmiş, 6-16, 11yaşlarındaki çocuklar için WISC’i (Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği) hazırlanmıştır. Bu ölçek 1974 yılında gözden geçirilmiş ve standardizasyonu yapılmış böylece WISC-R (Revised) ortaya çıkmıştır. Wechsler daha sonra 4-6 ve 2 yaşlarındaki okul öncesi çocuklar için WPPSI’i (Wechsler Okul Öncesi Çocuklar İçin Zeka Ölçeği) hazırlamıştır. Wechsler ölçeklerinin hedeflediği yaş grupları birbirlerinden farklı olmakla birlikte her üç ölçekte de Sözel ve Yapım (Performans) bölümleri bulunmaktadır. Her iki bölümde birbirlerinden farklı alt bölüm ya da ölçeklerden oluşmaktadır. Wechsler’in getirdiği yeni sistemin en önemli yararı, çocuğun yerini kendi yaşıtları içerisinde görebilmek ve zaman içerisinde bazı karşılaştırmalara gidebi1mektir. 6-16 yaş arası bireylere uygulanan ve WISC-R zeka testi, bireysel olarak yaklaşık 60-70 dakikada uygulanır.
A) Sözel
1- Genel Bilgi; Çocuğun doğal çevre, okul çevresi ve kültürel ortamından ne kadar bilgi aldığıyla ilgili ve bilgi düzeyini gösteren bir alt testtir.
2- Benzerlikler; Çocuğun iki şey arasında benzerlik kurarken soyutlama ve genelleme yapıp yapamadığını, ayrıca bunu doğru ifade edip edemediğini gösteren bir alt testtir.
3- Aritmetik; Dikkati bir probleme yönlendirebilme ve öğrenme yeteneğini gösteren, zaman sınırlaması olan bir alt testtir.
4- Sözcük Dağarcığı; Çocuğun bildiği sözcük sayısını ve ifade becerisini gösteren bir alt testtir.
5- Yargılama; Muhakeme, akıl yürütme, duygusal ve mantıksal olgunluk düzeyini gösteren bir alt testtir.
6- Sayı Dizisi; Çocuğun işitsel uyaranları anımsama gücünü gösteren bir alt testtir.
B) Performans
1-Resim Tamamlama; Dikkati görsel uyaranlara yoğunlaştırabilmeyle ilgili bir alt testtir. Çocuktan resimde eksik olan detayları ayırt etmesi istenir.
2-Resim Düzenleme; Olaylar dizisini algılama, neden- sonuç ilişkisi kurabilme, muhakeme gücüyle ilgili bir alt testtir.
3-Küplerle Desen; Görsel–hareketsel–mekansal koordinasyonla, parçalar arası ilişkide bütüne giderken ön tahmin yeteneğiyle ilgili bir alt testtir.
4-Parça Birleştirme; Görsel- hareketsel koordinasyonla, parça–bütün ilişkisini kavramayla ilgilidir.
5-Şifre; Çalışma hızı, görsel hareketsel koordinasyon, sıraya koyma, psikomotor hız, görsel uyaranları anımsama ve konsantrasyon yeteneği ile ilgili bir alt testtir.
6-Labirentler; El-göz koordinasyonu, figür-zemin algısıyla ilgili bir alt testtir.
*Sayılar ve labirentler alt testleri yardımcı ek testlerdir.
Diğer Testlere Göre Üstün Yönleri Nelerdir?
Ülkemizde kullanılan yetenek ve zeka testleri arasında geçerlik ve güvenirliği en yüksek olan WISC-R Zeka Testi; alt testlerinde değişik yetenek alanlarından örnekler bulunması, yorum ve puanlama esaslarının belirginliği, psikometrik özelliklerinin doyuruculuğu bu ölçeğin tercih edilmesine katkıda bulunmaktadır. WISC-R zekayı çeşitli boyutlardan meydana gelmiş bir genel yetenek olarak kabul etmektedir. Ölçekteki her alt test farklı bir yeteneği ölçebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Bütün alt testlerde kendini gösteren bir genel zekanın varlığı kabul edildiği için alt testler arasında anlamlı ilişkiler bulunması beklenmektedir. Alt testlerden alınan standart puanlar arasındaki manidar sapmalar klinik veri niteliği taşır. Tecrübeli bir testör yaşantısal gözlemleriyle birlikte bu sapmaları yorumlayabilir ve muhtemel patolojileri tespit edebilir (Özel öğrenme güçlüğü, disleksi gibi).
Ayrıca üstün yetenekli çocuklara eğitim veren resmi okul ve kurumlar yalnızca WISC-R testi sonuçlarına göre öğrenci kabul etmektedirler.
WISC–R zeka testi ile çocuğunuzun zihinsel gelişimini bilimsel sonuçlarla takip edebileceksiniz.
WISC–R zeka testi sonuçlarıyla çocuğunuzun zihinsel gelişimi hakkında fikir sahibi olarak daha etkili önlemler alabilir ve olası sorunlar konusunda erken önlem alma şansına sahip olacaksınız.
STANFORD – BİNET Zeka Testi
İlk “zeka testi” Fransız okul sistemi için Sorbonne psikoloji laboratuarı yöneticisi Alfred Binet ve çalışma arkadaşı Theodore Simon tarafından hazırlanmıştır. Binet ve Simon bir dizi soru geliştirmiş ve bunları Paris’teki okul çocuklarına uygulayarak hangilerinde zihinsel gerilik ya da öğrenme güçlüğü bulunduğunu saptamaya çalışmışlardır.
İlk Binet-Simon ölçeği 1905’te yayınlanmıştır. Bu testte artan zorluk derecesine göre düzenlenmiş 30 soru bulunmaktadır. Uygulayıcı, teste ilk sorudan başlamakta ve çocuğun sorulara yanıt veremediği maddeye kadar testi sürdürmektedir. 1908 yılına gelindiğinde her yaş grubundaki ortalama çocuğun performansını yordamaya yetecek kadar veri toplanmıştı. Bu sonuçlardan yola çıkarak Binet, zeka yaşı kavramını geliştirdi. Buna göre 4 yaşındaki çocukların ortalaması düzeyinde sonuç elde eden bir çocuğun zeka yaşı 4; 12 yaş grubunun ortalaması düzeyinde sonuç elde eden bir çocuğun zeka yaşı ise 12’dir.
Sonraki 10 yıl içinde birçok Binet uyarlaması gerçekleştirilmiştir. Bunlar arasında en bilineni Stanford Üniversitesi’nde L. M. Terman tarafından geliştirilip 1926’da yayınlanan testtir. Terman ünlü zeka bölümü (ZB) terimini ortaya koymuştur. ZB zekaya sayısal bir değer vermek üzere kullanılmaktadır ve ortalama bir insanın zekası 100 kabul edilmektedir.
Stanford-Binet zeka ölçeği 1916’dan bu yana çeşitli nedenlerle dört kez gözden geçirilmiştir. Öncellikle, herhangi bir test sözcüklerin anlamları ve kullanımları değiştikçe güncelleştirilmelidir. İkinci olarak, Terman ve arkadaşları, bazı sorunların ülkenin bir bölümünden gelen insanlar için diğer bölümlerinden gelenlere göre daha kolay olduğunu, bazı sorunların kız çocukları için erkek çocuklara göre daha kolay ya da daha zor olduğunu, bazı sorunlarınsa yaş gruplarını ayıramadığını, çünkü hemen herkes tarafından yanıtlandığını gözlemlemişlerdir. Bu tür sorular değiştirilmiştir.
1972’de puanlama normlarının standartları yeniden belirlenmiş ve ilk kez beyaz olmayanlar için normlar eklenmiştir. Ancak test maddeleri değiştirilmemiştir. Stanford-Binet testinin son sürümü 1985 yılında yayınlanmıştır. Etnik gruplar ya da cinsiyetlere ilişkin yanlılık taşıdığı düşünülen maddeler yansız maddelerle değiştirilmiştir. Zihinsel açıdan geri ya da üstün olanlarla özel öğrenme güçlüğü bulunanları ayırt etmeye yarayan maddeler eklenmiştir. Stanford-Binet testinin 15 farklı alt testi zekanın göstergeleri kabul edilen dört tür zihinsel yeteneği ölçecek şekilde düzenlenmiştir:
Sözel yargılama, soyut/görsel yargılama, niceliksel yargılama ve kısa süreli bellek.
Stanford-Binet testi bir sınıf dolusu öğreniciye kolayca uygulanabilen bir test değildir. Her test uzman kişiler tarafından bireysel olarak uygulanır. Bu test bir görüşmeye benzer. Küçük çocuklara uygulandığından yaklaşık 30 dakika, daha büyüklere uygulandığında bir veya bir buçuk saat sürer. Standart uygulamaya, deneğin beklenen zihinsel yaşının daha altındaki sorularla başlanır. Eğer denek bu sorularda başarısız olursa başarılı oluncaya kadar bir önceki düzeyler denenir.Başarılı olunan düzey deneğin temel yaşı olarak kabul edilir. Temel yaş belirlendikten sonra uygulayıcı daha yüksek düzeylere geçmeye başlar ve bu işlem denek testin kalan kısmında tümüyle başarısız oluncaya kadar sürer. Başarısız olunan düzeyde test sona erer. Testin puanlanmasından sonra uygulayıcı, temel yaşın üzerindeki geçilen her testten alınan puanı o yaşa ekleyerek zeka yaşını bulur. Tablodaki yaşların 26’ya dek gittiğine dikkat ediniz. Stanford-Binet testi çeşitli yaşlardan kişilere uygulanabilmekle beraber çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler için daha uygundur.
Alanlar, Alt testler ve Stanford-Binet için yaş uzamları: Dördüncü Sürüm
Alan Alt Test Yaş Uzamı
Sözel akıl yürütme Sözcük dağarcığı 2-23
Kavrama 2-23
Saçmalıklar 2-14
Sözel ilişkiler 12-23
Soyut/görsel akıl yürütme Örüntü analizi 2-23
Kopyalama 2-13
Matrisler 7-23
Kağıt kesme ve katlama 12-23
Niceliksel akıl yürütme Nicelikler 2-23
Sayı dizileri 7-23
Eğitim 12-26
Kısa süreli bellek Boncuk belleği 2-23
Cümle belleği 2-23
Sayı belleği 7-23
Nesne belleği 7-23
CAS Testi
PASS Teorisi, Das, Naglieri ve Kirby (1994) tarafından oluşturulmuştur. DAS ve ark. (1966, 1970, 1973, 1976, 1980, 1982) PASS Teorisi ile bilişsel görüşlere dayalı olarak zekayı yeniden yorumlamakta ve bunu yaparken de Luria’nın görüşleriyle bağlantı kurmaktadırlar. Solso ve Hoffman (1991)’a göre Luria; Amerikan, İngiliz ve Kanada psikoloji dergilerinde en çok kaynak gösterilen Sovyet bilim adamıdır. PASS Teorisi’nin temeli Alexander Luria (1902-1977)’nın görüşlerine dayanmaktadır. Bir Rus psikolog olan Luria, çağdaş nöro-psikoloji biliminin temellerini atan kişi olarak kabul edilmektedir. “Nöroloji” ve “Psikoloji” biliminin birbiri ile ilişkilendirilmesi sonucunda Bilişsel Psikolojide önemli bir yeri olan “Bilgi İşlem Modeli” oluşturulmuştur. “Bilgi İşlem Modeli” bu tür yeni teorik yaklaşımların da temelidir (Naglieri ve Das, 1997).
Das ve ark. (1994)’na göre, PASS Teorisi; zekayı bilişsel işlemler olarak yeniden kavramsallaştıran bir görüş ortaya koymaktadır. Bu teori insanın bilişsel fonksiyonlarını, bilginin temeli olarak kabul edilen Planlama, Dikkat, Eşzamanlı ve Ardıl bilişsel işlemlere dayandırmaktadır. Bu teoriye göre insanın bilişsel aktiviteleri 4 parçadan oluşmaktadır:
• Bilişsel kontrolü sağlayan “Planlama” işlemleri,
• İstenilen amaca ulaşmak için bilişsel işlemlerin kullanımı, kararlılık ve kendini kontrol, belli bir süre içinde odaklanmış ve seçici bilişsel aktiviteyi sağlayan “Dikkat” işlemleri.
• Bilgi üzerinde işlem yapmanın iki formu olan “Eşzamanlı ve Ardıl Bilişsel İşlemler” (Akt: Naglieri ve Das, 1997).
Cognitive Assessment System- CAS (Bilişsel Değerlendirme Sistemi) 5-17 yaşları arasındaki çocukların bilişsel işlemlerini değerlendirmek için yapılandırılmıştır. CAS, PASS Teorisi (Planning-Planlama, Attention-Dikkat, Simultaneous-Eşzamanlı, Successive-Ardıl)’nden türetilmiştir. CAS’ in kullanım alanları; (a) öğrenmede güçlü ve zayıf olunan bilişsel işlem alanlarının tespit edilmesi, sınıflandırma (öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, zihinsel engel, üstünlük vb.), eğitim ve sağaltım programlarının değerlendirilmesi olarak özetlenebilir. CAS’i oluşturan dört ölçek, bu işlem alanlarıyla ilgilidir (Naglieri ve Das, 1997).
CAS Planlama Ölçeği: Naglieri ve Das (1997)’a göre planlama, bireyin problemlerin çözümlerini belirlediği, seçtiği, uyguladığı ve değerlendirdiği zihinsel bir işlemdir. Bu işlem oldukça karmaşık problemlerin çözümünde kullanılan araçları içermektedir. CAS Planlama ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekilde sıralanmaktadır;
• Stratejilerin oluşturulması
• Planların uygulanması
• Sonuçların tahmini
• Dürtü kontrolü
• Faaliyetin organizasyonu
• Yeni karşılaşılmış bir durum karşısında planlı tepkide bulunma
• Kendini kontrol etme
• Kendini değerlendirme
• Kendini gözleme
• Strateji kullanma
• Geribildirimde bulunma
CAS Dikkat Ölçeği: Bilişsel performansı etkileyen önemli işlemlerden biri de “Dikkat”tir. CAS Dikkat Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekilde sıralanmaktadır;
• Konsantrasyon
• Temel noktaya odaklanma
• Önemli bilgiye odaklanma
• İlginin dağılmasını engelleme
• Seçici dikkat
• Dikkatin uzun süre devam ettirilmesi
• Çabanın sürdürülmesi
CAS Eşzamanlı Bilişsel İşlemler Ölçeği:CAS Eşzamanlı Bilişsel İşlemler Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekilde sıralanmaktadır;
• Kelimelerden bir fikir bütünlüğü oluşturma
• Parçalardan bir bütün oluşturma ya da onları gruplama
• Aynı anda birden fazla şeyi görme
• Kelimeler arasındaki ilişkileri anlama
• Vurgunun anlaşılması
• Kavramları ve sözel ilişkileri anlama
• Uzamsal bilgi ile işlem yapma
CAS Ardıl Bilişsel İşlemler Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekilde sıralanmaktadır;
• Ardışık bir serideki birbirinden bağımsız seslerin doğru telaffuz edilmesi
• Kelimelerin anlamsız olarak dizilimlerini kavrama
• Ardışık uyaranları anlama
• Seslerin özel dizilimli şekli ile çalışma
• Konuşmanın seri organizasyonu
CAS 5 – 7 ve 8 – 17 yaş olarak iki ayrı form şeklinde düzenlenmiştir. Çünkü bazı alt testler sadece 5 – 7 yaş arasını kapsarken, bazıları da sadece 5 – 17 yaş arasını kapsarken bazı alt testler 5 – 17 yaş aralığının tamamını kapsamaktadır.
Alana Yrd.Doç.Dr Tamer Ergin tarafıdnan kazandırılmıştır. Özel öğrenme güçlüğü eğitsel tanılamada kullanılmaktadır. Kullanımının yaygınlaştırılması aşamasında şu anda projelendirilme sürecindedir.
CATTELL Zeka Testi
Testin Tanıtımı: Bu test R.B. Cattel tarafından geliştirimiş ve Türkçe uyarlaması Bağlan Toğrol tarafından yapılmıştır.Kültürdedn bağımsız olan Cattel zeka testi tüm toplumlara uygulanabilir.Kültürden arınmış bir testtir. Bütün toplumlara uygulanabilir. 2A, 2B ve 3A olmak üzere üç formu vardır. Yaş gruplarına göre bu formlar ayrılır.
Testin Türü: Zeka-Performans testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 4-7 yaş, 7-14 yaş ve 14 yaş üstü bireylere uygulanabilir.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Bireysel ve grup olarak uygulanabilir.
Uygulama Şekli: Uygun yaş grubuna göre bireyin kendisine verilen formu belirli bir süre içerisinde yanıtlaması istenir.
Uygulayıcının Niteliği ve Eğitimi: Bu testi uygulayabilecek kişilerin üniversitelerin psikoloji ya da psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü mezunları olması gerekmektedir. Testi uygulayabilmek bir eğitim sürecini gerektirmezken yorumlayabilmek için eğitim almış olması gerekmektedir.
NÖROGELİŞİMSEL TESTLER
FROSTIG Görsel Algılama Testi
Görsel algı, görsel uyaranları tanıma, ayırt etme ve daha önceki deneyimlerle ilişkili olarak yorumlama yeteneğine denir.
Görsel algılamadaki yetenekleri sayesinde çocuklar okumayı, yazmayı, aritmetik yapmayı ve okuldaki başarıları için gerekli olan tüm diğer becerileri öğrenmektedirler.
Görsel algılama problemleri, belirleme, ayırma, hatırlama, görsel duyuyu yorumlama eksikliğinden kaynaklanır.
Küçük çocuklarda bu durum geometrik şekilleri yapamama, şekil- zemin karıştırma, nesneleri değiştirme ve yönlendirmedeki eksiklerle ortaya çıkar.
Çocuk büyüdükçe bu problemler harf ve kelimeleri okumada kendini gösterir.
Görsel Algılama Beş Alanda İncelenmiştir:
El-Göz Koordinasyonu
Şekil-Zemin Ayırımı
Algılama Sabitliği
Mekanla Konumun Algılanması
Mekan İlişkilerinin Algılanması
BENDER GESTALT Görsel Motor Algılama Testi
Testin Kısa Tanıtımı: Bu test, çocuklarda görsel motor işlevini görmek için gelişimsel bir test olarak kullanılarak hem yetişkin, hem de çocuklarda geriliği, regresyonu, fonksiyon kaybını ve organik beyin hasarlarını saptamaya ve özellikle regresyon vak’alarında da kişilik sapmalarını bulmaya ışık tutmaktadır (zekâ geriliği, afazi, çeşitli organik beyin hasarları, psikozlar, gerçek olmayan hastalanmalar gibi).
Ölçek Türü: Performans testidir. Grup olarak uygulamaya müsaittir.
Kimlere Uygulanabilir: 5 yıl 6 ay ile 10 yıl 11 ay arasındaki çocuklara uygulanabilir.
Uygulanışı: A, giriş deseni olarak kullanılır. Sonra 1-8’e kadar olan desenler peşpeşe verilir. Testi alan kişinin, üzerine desenleri çizebileceği kâğıtlar düz, beyaz ve çizgisiz olmalıdır. Bir kâğıt yeterlidir. Fakat daha düşük zekâ düzeyine sahip veya duyusal yönden huzursuz kişiler için birden fazlası gerekebilir.
Materyal: 9 kart, 1 ya da 2 boş kâğıt, kurşun kalem ve silgi.
PEABODY Resim Kelime Testi
Testin Tanıtımı: Çocuğun dil gelişimini ölçmek amacıyla uygulanan bir testtir. Her kartta sekiz resmin bulunduğu 50 karttan oluşmaktadır. Maddelere verilecek cevaplarda süre sınırı yoktur.
Testin Türü: Gelişim Testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 2,5-18 yaş arasındaki bireylere uygulanmaktadır.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Bireysel bir test olup bir oturumda bir kişiye uygulanır.
Uygulama Şekli: Bireyden kartın her iki yüzündeki dört resimden istenen resmi göstermesi istenir.
Uygulayıcıların Niteliği ve Eğitimi: Konuşma terapistleri, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, psikolojik danışmanlar, çocuk gelişimcileri, öğretmenler ve doktorlar tarafından uygulanabilir.
GESELL Gelişim Figürleri Testi
Ölçtüğü davranış/nitelik: Görsel algı gelişimi
Ölçek türü: Performans testi. Grup olarak da uygulanır.
Uygulama süresi: Zaman sınırlaması yoktur.
Kapsamı: 9 geometrik şekil bulunur.
1-7 yaş arası çocuklara uygulanır. Kolaydan zora doğru sıralanmış 9 şekilden ibarettir. İtemler her yaşın seviyesine göre düzenlenmiştir. Test uygulanırken zaman sınırlaması yapılmamaktadır. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmemektedir. Başarabildiği item çocuğun zihin yaşını verir. Bu test sonucuna dayanarak çocukta ortalama zekâ bölümü hesaplanır.
PROJEKTİF TESTLER
CAT
C.A.T (Çocuklar için Algı Testi)
Testin Tanıtımı: C.A.T bir çocuk için çok önemli olan figürleri ve dürtüleri anlamamızı kolaylaştırmak amacıyla oluşturulmuştur. Resimler özellikle beslenme problemleri ve genel olarak da oral problemler konusunda bilgi vermek; kardeş kıskançlığından kaynaklanan problemleri araştırmak; anne-baba figürlerine karşı tutumu ve bu figürlerin nasıl algılandığını ortaya çıkarmak ve bir çift (karı-koca) olarak anne-baba ile çocuğun ilişkilerini görmek üzere düzenlenmiştir.
Yine bunlarla ilişkili olarak, çocuğun agresyonu, yetişkinler dünyasındaki yeri, muhtemel bir mastürbasyonla ilişkin olarak da gece yalnız kalmaktan duyduğu korku, tuvalet eğitimi ve ailenin buna tepkisi hakkındaki fantezilerini görmek amaçlanmıştır. Ayrıca yine çocuğun yapısı ve büyümeyle ortaya çıkan problemlere çocuğun reaksiyonunun dinamik işleyişini de öğrenmeyi amaçlamakta.
Testin Türü:Kişilik testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 3-10 yaş arasındaki çocuklara uygulanabilir.
Uygulanacak Kişi Sayısı :Bireysel olarak uygulanır.
Uygulama Şekli: İçinde hayvan karaterlerinin insanlar gibi yaşadığını sergileyen 10 karttan oluşmaktadır. Her bir resim verildikten sonra bu resimle ilgili bir hikayenin anlatılması istenmektedir. CAT, çocukların kendilerini hayvan figürleri vasıtasıyla önemli figürlere ve dürtülere olan ilişkilerini anlamaya yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır.
Uygulayıcıların Niteliği ve Eğitimi: Bu testi uygulayabilecek kişinin üniversitelerin psikoloji bölümünden mezun olmuş olması ve ilgili kuruluşlardan bu eğitimi alıp sertifikaya sahip olması gerekmektedir.
TAT
T.A.T ( Tematik Algı Testi)
Testin Tanıtımı: T.A.T bireyin diğer kişilerle olan ilişkilerini ve çevrelerine karşı takındıkları davranışı incelemektedir. Testin amacı daha çok kişiliğin toplumsal yanını araştırmaktır. Testin dayandığı asıl hipotez deneyin resimleri yorumlayarak anlattığı hikayeler, kendi ihtiyaç, istek ve korkularının yansımasıdır.
Testin Türü: Kişilik testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 14-40 yaş arası bireylere uygulanır.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Bireysel olarak uygulanır.
Uygulama Şekli: 30 resimli ve bir boş beyaz karttan oluşmaktadır.
Kartlar, siyah ve beyaz olarak resimlenmiştir. Her defasında deneğe farklı 10 resim gösterilir.
Kartlarda bulunan resimler, değişik konuları içermekte ve yaşantısal durumlar bulunmaktadır.
Kartlardan 11’i yaş ve cinsiyet farkı olmaksızın tüm denekler için , 7’si yalnızca erkekler için diğer 7’si yalnızca kadınlar için kullanılmaktadır.
Uygulayıcıların Niteliği ve Eğitimi: Bu testi uygulayabilecek kişinin üniversitelerin psikoloji bölümünden mezun olmuş olması ve ilgili kuruluşlardan bu eğitimi alıp sertifikaya sahip olması gerekmektedir.
RORSCHACH
Kurumumuzda Rorschach Testi uzman psikologlar tarafından uygulanmaktadır. Psikiyatri hekimi ve psikologların bireyin rorschach testiyle değerlendirilmesini istediği taktirde bu uygulama yapılabilmektedir.
Testin Tanıtımı: Evrensel bir kişilik değerlendirme testi olan Rorschach, mürekkep lekelerinden oluşan 10 adet karttan oluşur. Testten ziyade bir metod olan Rorschach veri toplamanın çok boyutluluğunu açıklarken, kişilerin sadece nasıl yanıtlar verdiğine değil, neden ve nasıl o yanıtları verdiklerine aynı derecede önem verir. Geçerliliği ve hassasiyeti sayesinde bir kişide gizli kalmış, gözlem esnasında ortaya konamayan süreçlerin, öngörüşmede farkedilemeyen patolojik bir işaretin varlığını göstermeyi hedefler.
Testin Türü: Kişilik testidir.
Uygulanacak Yaş Grubu: 3 yaş ve üzeri(Çocuk Yetişkin) her bireye uygulanabilecek bir testtir.
Uygulanacak Kişi Sayısı: Bireysel bir test olup bir oturumda sadece bir kişiye uygulanabilir.
Uygulama Şekli: 10adet kart sırasıyla kişiye yöneltilir ve bu kartlarda ne gördüğünü söylemesi istenir.
Uygulayıcıların Niteliği ve Eğitimi: Bu testi uygulayabilecek kişinin üniversitelerin psikoloji bölümünden mezun olmuş olması ve ilgili kuruluşlardan bu eğitimi alıp sertifikaya sahip olması gerekmektedir.
Kaynak: Rorschach Testinin Psikanalitik Yorumu-1, Tevfika Tunaboylu-İkiz, Bağlam Yayınları.
LUİSA DÜSS Psikanalitik Öykü Testi
Düss Öykü Testi, çocukların kompleks ve sorunlarını çözümlemek için hazırlanmış tekniklerin en geliştirilmişlerinden biridir. Bu teste yararlanılan öyküler daha çok onların anlayabilecekleri ve ilgi duyabilecekleri biçimde yapılandırılmıştır. Düss bunu yaparken, deneklerin komplekslerine karşılık olan yanıtlarını göz önünde tutuyor ve şu varsayıma dayanıyordu:
«Eğer denek, öykülerden birine takılır, anlamlı içerik taşıyan veya sembolik değeri olan yanıtlar verirse veya yanıt vermekten kaçınırsa, bu, o öykü ve ya öykü kahramanının, denekte bulunan kompleksi uyandıracak bir çağrışım oluşturduğu anlamına gelecekti.» Buna göre her öykü veya öyküdeki kahramanlar bir veya birkaç kompleksle ilgilidir. Deneyim sırasında, bazı komplekslerin karşılığı olan soruların üstünde durmak ve alınan yanıtların anlamlı oluşlarına göre daha derinleştirerek sorular sormak gerekir. Bunun içindir ki, bu öykülerin, bilinçaltı simgelerini ve psikanalitik soru sorma tekniğini iyi bilen bir uygulayıcı tarafından kullanılması daha doğru ve yerinde olur.
Luisa Düss, aile ve okuldan gelen öğelerin etkisini azaltmak için, öykülerden üçünün konusunu hayvanlardan seçmiştir. Test uygulanırken deneğin kendisini kolayca öykü kahramanının yerine koyması gerekir. Bunun için öyküler sıralanırken, en az suçluluk duygusu uyandırabilecek komplekslerden başlanması yeğ tutulmuştur.
Öyküler özellikle çocuklar için hazırlanmış olmakla birlikte yetişkinlere de bir düş gücü testi olarak uygulanabilir. Kültürlü yetişkinlerin yanıtları genellikle zeki ve mantıklıdır. Kültürel düzeyi düşük, zihnî yetenekleri fazla olmayan yetişkinlerinse verdikleri yanıtlar sembolik ve spontane’dir.
Öyküler aşağıda kendi normal dizimleri içinde aktarılmıştır:
I
KUŞ ÖYKÜSÜ
(Çocuğun ana babadan birine olan bağlılığını veya geleceğini görme biçimini açığa çıkarmak için)
Bir ormanda çam ağacındaki yuvalarında yaşayan baba, anne ve yavru kuş yuvalarında uyuyorlarmış. Derken gece, sert, ama çok sert bir rüzgâr çıkmış. Rüzgâr ağacın dallarını silkelemiş, sarsmış. Yuva da kuşlar da yere düşmüşler. Kuşlar korkuyla uyanmışlar. Anne kuş hemen uçup bir çam ağacına, baba da başka bir çam ağacına konmuş. Şimdi yavru kuş ne yapacak? O da çok güzel uçabiliyormuş artık!
II
EVLİLİK YILDÖNÜMÜ ÖYKÜSÜ
(Eğer çocuk ana babanın odasında bir şok geçirmişse, bunun belirlenmesi için ana baba beraberliğinin ve mutluluğunun kıskandırılması)
Bir anne ile babanın evlenmelerinin yıldönümü idi. Onlar birbirlerini çok seviyorlardı ve o gün için pek güzel bir eğlence hazırlamışlardı. Bu güzel eğlencenin tam orta yerinde, çocuk kalkıp bahçeye çıkıyor? Neden acaba?
III
KUZU ÖYKÜSÜ
(Sütten kesilme ve kardeşlik komplekslerinin belirlenmesi için)
Bir çayırda, bir anne koyunla bir küçük kuzu yaşıyorlardı. Küçük kuzu bütün gün annesinin yanında sıçrayıp duruyordu. Her gece annesi ona çok sevdiği sıcak süt veriyordu. Aynı zamanda kuzu ot da yemeğe başlamıştı. Bir gün anne koyuna minicik bir kuzu getirdiler. Gelen kuzu çok acıkmıştı. Anne koyundan süt istiyordu. Fakat anne koyunun ikisine de yetecek kadar sütü yoktu. Büyük kuzuya dedi ki: «İkiniz için de taze sütüm yok! Sen artık taze ot yiyeceksin!» Büyük kuzu ne yapsın?
(Yalnız sütten kesilme kompleksini görmek için küçük kuzunun gelişini ortadan kaldıracağız. O zaman «Koyunun artık sütü yoktur ve kuzusunun artık ot yemeğe başlaması icap ediyor.» demek gerekecektir.
IV
CENAZE ÖYKÜSÜ
(Saldırganlık, ölüm istemi, suçluluk, kendini cezalandırma duygusunu meydana çıkartmak için)
Köyün yolundan bir cenaze geçiyor. Herkes soruyor. «—
Kim ölmüş?» Cevap veriyorlar «Şu evde oturan ailelerden biri.» Kimdir bu
ölen?
Ölümü bilmeyen çocuklara hikâye şöyle anlatılır.
Aileden biri yola çıkmış ve bir daha gelmemek üzere uzağa, çok uzağa gitmiş. Acaba bu kimdir?
V
KORKU ÖYKÜSÜ
(Bunalım ve kendini suçlamayı belirlemek için)
Bir çocuk usulca şöyle dedi: Ah ne kadar korktum! Acaba o neden korkmuştur?
VI
FİL ÖYKÜSÜ
(Hadımlık Kompleksi için)
Bir çocuğun çok sevdiği küçük bir fili varmış. Fil uzunca hortumu ile pek güzelmiş. Bir gün gezmeden dönüşte odasına girince, çocuk fili pek değişmiş bulmuş. Değişmiş olan nedir ve niçin değişmiştir?
VII
YAPILMIŞ EŞYA ÖYKÜSÜ
(Anal kompleksi, mal canlılığım ve inatçılığı belirlemek için)
Bir çocuk
topraktan birçok şeyler imal etmede başarılı olmuş. (Bir kule vs.) Bunları çok seviyormuş. Annesi bunları kendisine vermesini isterse ne yapacaktır. Verecek midir?
VIII
ANNE VE BABA İLE GEZİNTİ ÖYKÜSÜ
(Oedipus ve Elektra komplekslerini belirlemek için)
Bir kız çocuk (veya annesi ile erkek çocuk) babası ile ormanda baş başa çok güzel bir gezinti yapmışlar. Bu gezintiden ikisi
de çok hoşlanmışlar. Eve girdikleri zaman anne (baba)’nın yüzünün her zamanki gibi olmadığını görmüşler. Niçin?
IX
HABER ÖYKÜSÜ
(İstek ve korkularını anlamak için)
Bir çocuk okuldan (gezmeden) dönmüştü. Annesi ona dedi ki:
Derslerine hemen başlama, sana verilecek bir haberim var!» Annesi acaba ona ne söyleyecek?
X
FENA RÜYA ÖYKÜSÜ
(Önceki öyküleri kontrol için)
Bir çocuk sabahleyin çok yorgun uyandı ve dedi ki: «Ah öyle fena bir rüya gördüm ki!» Acaba ne görmüştü?
Luisa Düss’ün Belirlediği Normal ve Anormal Yanıtların Nitelikleri
Genellikle her öykü için alınan normal yanıtlar:
1. a) Kuş yuvasına yakın bir dala uçar.
b) Annesinin yanına kaçar.
c) Babasının yanına uçar. Çünkü o daha kuvvetlidir.
d) Yerde kalır ve ebeveyni onu buluncaya kadar bağırır.
2. a) Ebeveyni için çiçek toplayacak.
b) Konuşulanlar onu ilgilendirmiyor.
c) Eğlenecek (En sık rastlanan yanıt türü)
d) Okulda kötü bir not almıştır, bahçenin dibine gidip derdini düşünecek.
3. a) Ot yiyecek
b) Başka bir koyundan süt arayacak
c) Biraz kızmıştır ama yine ot yiyecek.
4. a) Yakın geçmişte ölmüş aile bireylerinden biri.
b) Bu yaşlı bir kişidir. (Büyükanne, Büyükbaba)
c) Uzun süredir çok hasta olan biri.
d) Mademki bu kadar ilgi çekiyor, o halde köye yabancı ve önemli bir kişi.
5. a) Çocuk yeni bir oyuncak bulmuştur; artık fil ilgisini çekmiyor.
b) Değişen fil değildir, çocuk büyümüştür; artık oynamasını sevmiyor
c) Değişmemiştir.
d) Derisini değiştirmişlerdir.
e) Çocuk yokken, hizmetçi filin üstüne bir bardak su dökmüştür.
f) 6. a) Annesine verecektir.
b) Onunla oynayacaktır. Annesi isterse verecektir.
c) Herkese gösterecektir.
7. a) Çünkü annesi ona gözlerini açtı.
b) Dayak yemekten
c) Okulda kötü not almak korkusu
d) Bir hayvandan korkmak
e) Savaştan korkmak
f) Ana babadan birisinin ölümünden korkmak.
g) Servetini kaybetmekten korkmak.
8. a) Anne (baba) memnundur.
b) Anne (Baba) çok çalışmış, yüzü yorgundur.
c) Anne güzel yemek hazırlamıştır.
d) Gezintiden çok geç dönmüşlerdir. Baba (anne) daha önce gelmiştir.
e) Baba (anne) onlar yokken kötü bir haber almıştır.
9. a) Anne ona bir öykü anlatmak istiyor.
b) İyi bir yemek ve ziyafet vardı.
c) İyi bir haber almıştır.
d) Anne onun hayatı ve çalışması hakkında öğüt vermek amacındadır.
10. a) Bilmiyorum çünkü hiç düş görmem.
b) Savaş görürüm.
c) Onu yiyen bir hayvan görmüş.
TESTİN UYGULANIŞI
Testin uygulanacağı deneğe ilk olarak şu talimat verilir:
«— Şimdi sana yarım kalmış bir öykü anlatacağım. Arkasını sen tamamlayacaksın. Aklına ne gelirse onu söyle! «Öyküler olduğu gibi hiç bir katkıda bulunulmaksızın anlatılır. Belirsiz veya anlamlı görülen noktalar olursa amaçtan ayrılmamak koşuluyla, çocuğun düşüncesine yön verecek sorular sorulur. «— Niçin öyle yapmış, neden öyle olmuş?» gibi.
Öyküleri anlatırken çocuğun ilgisini çekmek için, daha çekicilik kazandırmaktan kaçınılmalı, dramatizasyonlar yapılmamalıdır. Bu gibi ilaveler deneğin dikkatini başka noktalara çeker ve amaçtan uzaklaşılmasına neden olur. Sözgelimi:
Kuzu öyküsünde ilgiyi artırmak için, çocuğa küçük kuzunun açlıktan ölmek üzere olduğu söylenilmişse, çocuk «— Gider et yer» demek zorunda kalır. Çünkü çocukta, kardeşlik kompleksinin yanı sıra iyilik yapma istemi de vardır. Eğer küçük çocuk yeni gelen kardeşine çok şiddetli bir düşmanlık duyuyorsa ve ebeveynine aşırı bağlıysa, durum daha da tehlikelidir. Bu durumda çocuk kendi doğal davranışım gösteremeyecektir. Kendi kişisel istemiyle, yeni gelene yardım fikri arasında bir bocalama olacaktır. Bu ruhi mücadele genellikle bunalım yaratır.
Aslında böyle telkin yapabilecek eklerin hiç bir gereği yoktur. Öyküler çocuğun ilgisini yeteri derece de çekecek şekilde, onun zevkini ve ilgisini, sembollere olan eğilimini göz önüne alarak hazırlanılmıştır. Üç yaşındaki bir denek bile talimatı ve öyküyü kolayca anlar.
Eğer bir denek, öykülerden birine yanıt vermek istemiyorsa, bu da yeteri derecede anlamlıdır. O taktirde hikâyenin denekte gizli bir çatışmaya karşılık olduğu sonucu çıkar. Diğer bazı deneklerde ise, öyküler büyük ilgi uyandırır.
Çocuk son derece mutludur. Testin hiç bitmemesini ister. Bu da deneğin hiç yanıt vermek istememesi kadar manidardır. Hikâyenin çocukta ruhi bir boşalma meydana getirdiğini ve onun tatmin ettiğini gösterir.
Çocuğun verdiği ilk yanıtta, çatışma çoğu kez sıkışmış bir halde bulunur. Fakat bazen denekte bir kaç kompleks birden bulunabilir. Hataya düşmemek için yorumların büyük bir titizlikle yürütülmesi gerekir. Hatta çatışma bütün hikâyelere yayılmış olabilir. Bu nedenle yanıtların çoğunda ayni çatışmanın izlerine rastlamak olasıdır. Yargıya varırken, yanıtların tümünü göz önünde tutmak gereklidir.
Uyumların da bozukluklar bulunan deneklerin yanıtları çok çeşitlidir. Çocukların cevaplarında şu özelliklere rastlarsak, onlarda bir kompleksin varlığını düşünebiliriz.
1. Beklenmedik ani yanıtlar.
2. Bir öyküdeki kompleksin tekrar tekrar görülmesi.
3. Kulağa eğilip fısıldamak.
4. Hikâyelerden birisine cevap vermeği reddetmek.
5. Uzun zaman susmak ve cevap vermemekte ısrar etmek.
6. Deneğin teste yeniden başlamaya karşı arzu göstermesi.
İntibaklarında bozukluklar bulunan deneğin her masal için verdiği cevaplarda genellikle belirli bir kişisel görüş açısı içinde olduğu görülür. Onun dışına kolay kolay çıkamaz.
Normal deneklerden, özellikle iyi uyum göstermiş, kültürlü olanlar, her öykü için çeşitli ve farklı yanıtlar verirler. Bu, deneğin bilinçaltının bağımsızlığının bir kanıtıdır.
Kompleksli deneklerin, özellikle fena rüya ve korku öykülerine verdiği yanıtlar tipiktir. Bu cevaplar, autopunution’u, ölüm fikrini, bir istemin gerçekleşmesini kapsar. Eğer bir çocuğa kurt korkusuna dair sorular sorulacak olsa, olası bir yanıt şöyle olacaktır: «Beni yiyecek, çünkü kurt bütün çocukları yer.» Ancak denekteki kurt korkusu, mevcut suçluluk kompleksinin sonucu ise, alacağımız yanıt şöyle olur: «O çocuğu yiyecek çünkü o fena bir çocuktur.»
Bilinçaltında niçin bu tür korkuların yer aldığı sorulabilir. Bunun, baba korkusunun sembolize edilmesi veya kişisel yaşamdaki suçluluk duygularının bir tortusu olması muhtemeldir.
Normalin dışındaki korku yanıtları genellikle
şöyledir:
—
Buruşturulmuş bir yüz görüyor.
—
Bir kurt tarafından yenilmekten korkuyor.
—
Onu kovalayan bir adamdan korkuyor, vs.
Bunlar, çocuğu itaate alıştırmak amacıyla çevresindekilerin uyandırdıkları korkuların; öğretmenler ve ana babaların, çocuğa sokakta rastlayacakları kişilere kanmamaları için verdikleri gözdağlarının görüntüleridir.
Zihni geriliği olan deneklerin davranış biçimleri ise tümüyle başkadır. Kendilerini öyküdeki kahramanın yerine koymakta güçlük çekerler. Somut gerçek onları sembolden daha çok ilgilendirir. Korku öyküsüne yanıt vermeleri genellikle pek mümkün olmaz.
Alınan sonuçlar bakımından bu test psikanalistler tarafından formülleşmiş olan semboller yasasını güçlendirmektedir. Özellikle çocuklardaki komplekslerin tanımında psikanalistlere büyük yardımlar sağlamıştır.
Aşağıda Luisa Düss’ün yapmış olduğu uygulamalardan birini örnek olarak veriyoruz.
LUİSA DÜSS’ÜN BİR UYGULAMASI
Denek yedi yaşında bir erkek çocuk olup ailenin tek evladıdır. Gösterdiği klinik tablo: Karabasanlar, bunalık, değişken karakter ve aşırı duyarlılık, «Y» harfi deneğin verdiği yanıtı; «P» harfi, psikologu simgelemektedir.
Kuş
— Y: Yerde kalacak
—
P : «Biliyorsun ki kuş biraz uçmasını biliyor.»
—
Y: Eğer uçmayı deneyecek olursa düşecek ve ölecektir.
Fil — Y: Birdenbire zayıfladı, hava çok soğuk, ölecek.
Korku — Y: Onu öldürmek isteyen bir hırsızdan korkuyor.
—
P: Hırsız niçin çocuğu öldürmek istiyor?
—
Y: Çünkü çocuk ona fena şeyler söylemiş ve ona taş atmıştır. Çünkü o hırsızları sevmiyor.
—
P: Hırsız ne yaptığı için çocuk ona taş atıyor?
—
Y: Çünkü hırsız onun bıçağını almak istiyordu.
—P: Bu çocuk neden korkuyor?
—Y .- Korkuyor, çünkü düşmüştür ve bacağını kırmıştır.
—P:
Nasıl?
—Y: Çünkü annesine çiçek toplamak için dağa çıkmıştı. Ayağının altındaki taş kaydı ve düştü.
Anne ile Gezinti C. : Babanın yüzü değişti. Çünkü hastadır. Soğuk aldı. Evet, çok hastadır. Anne buna çok üzüldü.
—T. : Baba ara sıra hastalanıyor mu?
—C. : Babam hiç hasta olmaz.
NOT: Yukarıda yalnızca içeriği anlamlı olan konuşmalar yansıtılmıştır.
YORUMLAMA
Bu çocuk çok hassastır. Çevresindeki insanlara boyun eğerek kolaylıkla değişir. Öğretmenlerinden birisine çok kuvvetli bağlılığı vardır. Onunla birlikte olduğu zaman sevimlidir. Teneffüslerde öğretmeninin merdivenini süpürmekten son derece mutludur. Bundan gurur duymaktadır. Diğer kişiler arasında dayanılmaz derecede itirazcı, itaatsiz ve tembel bir çocuk olmaktadır. Zeki bir çocuk olmasına rağmen, okulda özellikle matematik dersinden iyi not almakta güçlük çekmektedir. Geceleri çoğunlukla karabasanlarla geçmektedir. Yanıtları kastrasyon kompleksine bağlı bir Oedipus Kompleksi göstermektedir.
Çocukların sembollere eğilimi olduğunu söylemiştik. Burada Oedipus Kompleksine sembol olarak, dağı ve annesi için topladığı çiçekleri görüyoruz. Kendisi ise, babayı temsil etmektedir. Kastrasyon Kompleksi için ise filin hortumunu değil, fakat filin zayıflamasını ve ölümünü, keza, bıçağını almak ve kendisini öldürmek isteyen fena adamı ele alıyor.
Denek kuş hikâyesinde ise: «Uçmayı deneyecek olursa ölür!» diyor. Bu konuşmalar esnasında çocuk devamlı olarak korkudan bahsetmektedir. Nihayet çok korktuğunu ve geceleri korkunç düşler gördüğünü itiraf ediyor. Testin sonunda, başlangıçta görülen gerginliğin kaybolduğu, çocuğun duymakta olduğu suçluluk hislerini boşaltarak rahatladığı açıkça gözleniyor.
AİLE ÇİZ TESTİ
TERAPÖTİK KART TESTİ